දාගැබ යනු හුදෙක් බෞද්ධයාගේ සංස්කෘතිමය නිර්මාණයක් පමණක්ම නොවේ. එය මනස සන්සුන් කරවා අපගේ ශක්තීන් සමනය කල හැකි යාන්ත්‍රණයකි. බෞද්ධ දර්ශනය අනුව ගත්කල චෛතය වන්දනාව බුදුන්වහන්සේ පවා අනුමත කර ඇත. බුදුන් දක්නට පැමිණෙන සුවහසක් බැතිමතුන් බුදුන් නොදැක ආපසු යන්නේ සිත් කනස්සල්ලට පත් වෙමිනි. මේ පිළිබඳ විමසන්නා වූ ආනන්ද තෙරුන් වහන්සේට බුදුන් වහන්සේ මෙසේ දේශනා කල සේක. මා නොමැති විටක හෝ නොමැති කලෙක මා දැක වන්දනා කිරීමට පැමිණෙන සදහවත් බැතිමතුන්ට චෛත්‍ය වන්දනාව නියම කල අතර එහිදී ශාරීරික, පාරිභෝගික හා උද්දේශික චෛත්‍ය පිලිවෙලින් වන්දනාව නියම කල සේක. දාගැබ යනු ධාතු ගර්භය යන්නයි. එනම් ධාතූන් තැන්පත් කල ස්ථානය යන්නයි.
දාගැබ් නිර්මාණය තුල විද්‍යාත්මක පැතිකඩක්ද තිබෙන බව මාගේ විශ්වාසයයි. බුදුන්ගේ ධර්මයේ සියලු කාරණා පාහේ විද්‍යාත්මක සත්‍යයක අන්තර්ගත වුවද විද්‍යාව මගින් පවා තවමත් අපට තේරුම්ගත හැකිව ඇත්තේ අල්පයක් පමණි. ධර්ම දේශනාවේදී පවා බුදුන් වහන්සේ එකිනෙකාගේ තේරුම් ගැනීමේ තරම අනුව විවිධ ලෙසින් ධර්මය දේශනා කරන්නේ එනිසාවෙන්ය. වැවයි දාගැබයි සංකල්පයත්, චෛත්‍ය වටා තුන්වරක් දකුණු පසින් පැදකුණු කරන්න යැයි ව්‍යවහාරයක්ද පවතින නමුදු අප කෙදිනකවත් ඒ ඇයි දැයි සිතා නොමැත්තෝය. තැනිතලාවක ඇති උසම ස්ථානයට අකුණු වදින බව විද්‍යාත්මයව අප දන්නා සත්‍යයයි. වැවක් යනු එක් තැනිතලා භූමියකි. එය ආසන්නයේ උස් ස්ථානයක් නොමැති නිසාවෙන් අසල සිටින අයෙකුට වුවද අකුණු වැදීමේ සම්භාවිතාවක් පවතී. එනයින් දාගැබක් වැවක් අසල නිර්මාණය කිරීම සිදුවිය.
දාගැබ මධ්‍ය අක්‍ෂයක් හා ඒ වටා පස් වලින් කල නිර්මාණයකි. එකල උස ගසක් හෝ ගස් කීපයක එකතුවක් මධ්‍ය අක්‍ෂය ලෙස යොදාගෙන තිබෙන්නට ඇත. එය මුදුනේ කොත සවිකරන ලදී. කොත වටා කොත් කැරැල්ලකින්ද එතැනින් පසු හතරැස් කොටුව හා ගර්භය නිර්මාණය කෙරින. පසුව මලුවක් නිර්මාණය කෙරිණ. තුඩු සහිත කොතත් එය කොත් කැරැල්ලත් අකුණු ඇදගන්නා අතර අක්‍ෂය මගින් එය භූගක කරයි. පස් යොදා සකදන ලද ගර්භය මධ්‍ය අක්‍ෂය සිරස් ලෙස තබා ගැනීමට හා ආරෝපන ක්‍රමාණුකූලව භූගත කිරීමට දායක වේ.
දාගැබක් තුන්වරක් පැදකුණු කිරීම හා සෑම විටම දකුණින් පැදකුණු කිරීමේ ක්‍රමයක් වේ. එයට හේතු විය හැකි ලෙසින් මා හට පෙනෙන්නේ එය අක්‍ෂයක් වටා ආරෝපණ ගමන් කරවීමෙන් බලයක් නිර්මාණය සඳහා නිර්මිත ආකාරයෙනි. විද්‍යාව උගනින අප ෆ්ලෙමින්ගේ රීතිය උගෙන ගත් අයුරු මතක නම් අප ශක්තිය ඇති ආරෝපණ ලෙස සැලකූ කල මධ්‍ය අක්‍ෂය දියේ ඉහලට ශක්තිය ගලා යන අයුරු මතකයට නඟාගත හැක. තුඩක් මගින් ශක්තිය විශ්වයට මුදාහැරීම සිදු කල හැක. තවද පදාර්ථය ශක්තිය බවට පත්වීම යන විශ්ව ශක්ති නියතය නිසාවෙන්ද ගර්භය මත තැන්පත් කල ධාතූන්ගේ ශක්තිය විශ්වය මුදාහැරීමට මෙහිදී සිදුවුන බව සිතිය හැක. අප දකුණු පසින් කීප වරක් ගමන් කරමින් අප සතු ශක්ති ධාරාවන් නිදහස් කිරීම නිසාවෙන් සිත තුල ඇති බරක් නිදහස් වී ඇති වන සැහැල්ලුව ඇතිවේ. එමගින් සිත තැන්පත් වී සැනසීමක් ලැබෙන අතර පොහොය දිනයන් හිදී සඳුගේ බලපෑම හේතුවෙන් එය වේගවත්ව සිදුවේ. තවද පොහොය දිනයන් හිදී එම ශක්ති නිදහස් වීමද වැඩිය.
මෙලෙස ශක්ති නිදහස් කිරීමේ යාන්ත්‍රණයත් ඒ හා බැඳුනු ක්‍රියාවත් යනු මාගේ මතය වන නමුත් මේවා සත්‍ය දැයි පැහිදිලිව ඔප්පුකර දැක්වීම උදෙසා මා හට සම්පත් හෝ අවසරයක් නොමැත්තේය එනිසා හැකියාවක් ඇති අයෙක් එය සිදු කර බලන්නේ නම් හා එහි ප්‍රථිපල ලබා දෙන්නේ නම් මෙතැනින් ඉදිරියේ ඇති පැහැදිලි කිරීම් සාධාරණ අයුරින් සිදු කල හැකි වනු ඇත.
සිංහල සංස්කෘතිය හා සිංහලයාගේ නිර්මාණයන් සෑම එකක්ම පාහේ යම් අර්ථයක් ඇතිව නිර්මාණය කර ඇති අතර ඒවායේ ඇති විද්‍යාත්මක පැහැදිලි කිරීමක් කල නොහැකි වන්නේ ඒවා සියුම් ලෙසින් අධ්‍යයනයේ ඇති අපහසුව හා ඒ සඳහා අවැසි සම්පත් අප සතු නොවන බැවින් බව මාගේ හැඟීමයි.
